Trung Quốc vẫn có khả năng tạo ra những bất ngờ, dù tốc độ tăng trưởng kinh tế hiện tại đã chậm hơn nhiều so với thời kỳ hoàng kim kéo dài ba thập kỷ. Các dữ liệu gần đây cho thấy nền kinh tế nước này đang có dấu hiệu phục hồi – một điều rất quan trọng trong bối cảnh tăng trưởng toàn cầu đang chững lại. Tuy vậy, điều đáng tiếc là nhiều đánh giá lại vội vã xoay quanh câu hỏi liệu Trung Quốc có đạt được mục tiêu GDP mà Chủ tịch Tập Cận Bình đặt ra hay không.

Cách nhìn này dễ khiến người ta bỏ qua thực tế rằng GDP, vốn đã đầy khiếm khuyết ngay cả trong hoàn cảnh lý tưởng, không còn là thước đo đáng tin cậy cho sức khỏe kinh tế Trung Quốc. Trong bối cảnh hiện nay, điều quan trọng hơn cả là nhìn vào các nền tảng thực chất như tiêu dùng nội địa, việc làm, sản xuất và niềm tin thị trường – những yếu tố có sức phản ánh chân thực hơn nhiều so với một con số tăng trưởng được chính trị hóa.

Có những vấn đề khi nhìn vào sức sống của Trung Quốc qua lăng kính GDP — dữ liệu được cho là bị các quan chức điều chỉnh. Các nhà lãnh đạo muốn tăng GDP khoảng 5% vào năm 2025 và có khả năng, ít nhất, sẽ đến gần mức đó. Dù điều đó có vẻ tốt trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đầy thách thức, nhưng nó còn xa mới là một bảng báo cáo hoàn hảo. Ngành bất động sản vẫn gặp khó khăn, việc làm kém khởi sắc và áp lực giảm phát vẫn tồn tại.

Nhưng đừng quá khắt khe. Quý hai kết thúc với một ghi chú khá tích cực. Sản xuất giảm với biên độ nhỏ hơn dự báo, được hỗ trợ bởi sự gia tăng trong các đơn hàng mới, trong khi ngân hàng trung ương đưa ra đánh giá lạc quan hơn về tình hình. Hiệu suất nhà máy tốt hơn sau các số liệu cho thấy sự tăng vọt lớn trong chi tiêu tiêu dùng, một phần nhờ vào các khoản trợ cấp cho việc mua sắm thiết bị điện tử gia dụng. Các nhà giao dịch đã chuyển từ việc tranh luận về quy mô các gói kích thích sang việc tự hỏi liệu các nhà chức trách có hành động gì nhiều hay không.

Những diễn biến này đặt ra các câu hỏi cơ bản về sức khỏe của nền kinh tế thế giới. Liệu xu hướng giảm mà Trung Quốc đã phải chịu đựng trong vài năm qua có sắp nhường chỗ cho điều gì đó tốt hơn không? Hay các con số mới nhất che giấu những dự báo ảm đạm sẽ đi kèm với một cuộc chiến thương mại kéo dài với Mỹ? Theo Bloomberg Economics, ít nhất một phần sản lượng nhà máy trong tháng Sáu phản ánh sự vội vã trong việc xuất khẩu trước khi việc tạm dừng thuế quan của Mỹ được dỡ bỏ.

Nếu điều tồi tệ nhất đã qua đối với Trung Quốc, điều đó sẽ giảm bớt một phần gánh nặng đã đè lên Mỹ trong những năm gần đây để hỗ trợ tăng trưởng toàn cầu. Trong khi Trung Quốc suy yếu, nền kinh tế Mỹ đã hoạt động khá tốt. Vào ngày làm việc cuối cùng trước khi Trump nhậm chức, Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã nâng dự báo tăng trưởng thế giới trong năm nay lên 3.3%. Sự nâng cấp này phần lớn được quy cho triển vọng mạnh mẽ của Mỹ.

Tương lai sẽ phụ thuộc rất nhiều vào việc Washington sẽ nhượng bộ ra sao với các nhà xuất khẩu sang Mỹ trong một thỏa thuận thương mại cuối cùng giữa ông Tập và Tổng thống Mỹ Donald Trump — và liệu thỏa thuận ấy có được duy trì hay không.

GDP từng là thước đo trung tâm của nền kinh tế hiện đại, ra đời trong bối cảnh hậu Thế chiến thứ hai khi thế giới cần tái thiết nhanh chóng và quản lý tổng cầu để tránh lặp lại thảm họa như cuộc Đại Suy Thoái. Nhưng thời đại đó đã qua. Ngày nay, các thách thức lớn nhất không còn nằm ở thiếu vốn hay sản lượng thấp, mà là biến đổi khí hậu, suy giảm môi trường, bất bình đẳng và các rủi ro y tế toàn cầu. Trong bối cảnh ấy, sự tôn sùng GDP ngày càng bộc lộ những giới hạn cố hữu. Như giáo sư Diane Coyle từ Đại học Cambridge nhận định, đã đến lúc thế giới – bao gồm cả các nền kinh tế phát triển lẫn mới nổi – cần chuyển sang các thước đo mới, phản ánh đúng hơn chất lượng sống, sự bền vững và tiến bộ thật sự. GDP đơn thuần chỉ đo lường quy mô kinh tế, chứ không nói lên con người sống ra sao trong nền kinh tế đó.

Trong nhiều thập kỷ, GDP từng là kim chỉ nam cho các nhà hoạch định chính sách, ra đời trong bối cảnh hậu chiến khi vốn vật chất là yếu tố giới hạn tăng trưởng, tài nguyên thiên nhiên dường như vô tận và mục tiêu kinh tế lớn nhất là quản lý tổng cầu để tránh tái diễn Đại Suy Thoái. Nhưng ngày nay, chính thiên nhiên mới là rào cản lớn nhất. Biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan và các bệnh truyền nhiễm từ môi trường đang trực tiếp đe dọa cả tài sản vật chất lẫn sức khỏe con người — những điều mà chỉ số GDP không thể phản ánh.

Với Trung Quốc, dù nền kinh tế có thể đang dần thoát đáy, việc trông đợi vào một sự trở lại mạnh mẽ như những năm 1990 hay đầu 2000 là điều xa vời. Thế giới đã thay đổi, và Trung Quốc cũng cần thay đổi theo. Từ bỏ việc tôn thờ các mục tiêu tăng trưởng thuần túy không chỉ là điều cần thiết, mà còn có thể là bước tiến thực sự — một cú “tách rời” đúng nghĩa khỏi tư duy cũ kỹ về phát triển.