Đức hiện là quốc gia sở hữu lượng vàng dự trữ lớn thứ hai thế giới với 3,352 tấn, trong khi Ý đứng thứ ba với 2,452 tấn. Cả hai nước đều gửi một phần đáng kể – hơn một phần ba – lượng vàng của mình tại Cục Dự trữ Liên bang New York, lưu trữ trong các hầm vàng tại Manhattan.

Theo một bài viết gần đây của Financial Times, các nhà hoạch định chính sách tại Đức và Ý đang cân nhắc việc đưa vàng trở lại châu Âu trong bối cảnh chính sách khó lường dưới thời cựu Tổng thống Trump và tình hình địa chính trị toàn cầu ngày càng bất ổn.

New York từng được coi là nơi lưu trữ vàng an toàn cho châu Âu, đặc biệt trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh khi mối đe dọa từ Liên Xô là rất hiện hữu. Tuy nhiên, với việc Hoa Kỳ ngày càng sử dụng các biện pháp kinh tế như một công cụ chính sách đối ngoại, việc tiếp tục để vàng tại Mỹ không còn là một quyết định rõ ràng đúng đắn.

Rốt cuộc, điều gì có thể ngăn Mỹ sử dụng lượng vàng dự trữ như một đòn bẩy nhằm phục vụ lợi ích quốc gia của mình?

Việc Mỹ cùng các đồng minh phương Tây đóng băng tài sản của Nga sau khi nước này xâm lược Ukraine đã khiến nhiều quốc gia phải cân nhắc lại chiến lược dự trữ tài sản quốc tế. Ngay cả trước cuộc chiến, một số quốc gia đã bắt đầu giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ để phòng ngừa trước nguy cơ bị áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế.

Theo một báo cáo từ Atlantic Council, “Trong những năm gần đây – đặc biệt kể từ khi Nga xâm lược Ukraine và Nhóm G7 tăng cường áp dụng các lệnh trừng phạt tài chính – ngày càng nhiều quốc gia thể hiện mong muốn đa dạng hóa khỏi đồng đô la Mỹ.”

Chiến tranh thương mại và xu hướng sử dụng thuế quan của ông Trump như một công cụ gây áp lực càng khiến những lo ngại này trở nên nghiêm trọng hơn.

Các nhà lãnh đạo nước ngoài cũng bày tỏ lo ngại khi chứng kiến nỗ lực của ông Trump nhằm gây ảnh hưởng đến Cục Dự trữ Liên bang (Fed) – đặc biệt là việc gây sức ép buộc Chủ tịch Jerome Powell phải cắt giảm lãi suất. Họ cho rằng nếu tính độc lập của ngân hàng trung ương Mỹ bị xói mòn, vàng của họ lưu trữ tại New York có thể rơi vào thế rủi ro.

Liên đoàn Người Nộp Thuế Đức gần đây đã gửi thư tới ngân hàng trung ương nước này, kêu gọi mang vàng trở về.

“Trump muốn kiểm soát Fed – điều đó đồng nghĩa với việc ông ấy có thể kiểm soát cả lượng vàng của Đức tại Mỹ. Đó là tài sản của chúng ta, và nó cần được bảo vệ trong nước.”

Hiệp hội Người Nộp Thuế châu Âu cũng đã gửi thư tới các bộ trưởng tài chính và ngân hàng trung ương của Đức và Ý, hối thúc họ xem xét lại việc dựa vào Fed như một nơi lưu trữ vàng an toàn.

“Chúng tôi đặc biệt lo ngại về khả năng can thiệp chính trị vào Fed dưới thời Trump. Chúng tôi kiến nghị rằng nên đưa vàng [của Đức và Ý] trở về để đảm bảo rằng ngân hàng trung ương có toàn quyền kiểm soát trong mọi tình huống.”

Các tiếng nói ủng hộ hồi hương vàng đến từ cả hai phe trên chính trường. Ông Peter Gauweiler, cựu nghị sĩ bảo thủ của Đức, phát biểu với Financial Times rằng Bundesbank không nên “đi đường tắt” trong việc đảm bảo an toàn cho vàng của quốc gia.

“Chúng ta cần đặt ra câu hỏi liệu lưu trữ vàng ở nước ngoài có trở nên an toàn hơn trong thập kỷ qua hay không – và câu trả lời rõ ràng là không, bởi những rủi ro địa chính trị đã gia tăng đáng kể.”

Cùng quan điểm đó, ông Fabio De Masi – một cựu nghị sĩ cánh tả – cho rằng trong “thời điểm đầy biến động” hiện tại, có “nhiều lý do chính đáng” để đưa vàng trở lại Đức.

Tại cả Đức và Ý, áp lực từ dư luận đối với việc hồi hương vàng cũng đang gia tăng.

Nhà bình luận kinh tế người Ý Enrico Grazzini gần đây viết rằng: “Việc để 43% lượng vàng của Ý dưới quyền kiểm soát của chính quyền Trump tại Mỹ là cực kỳ nguy hiểm đối với lợi ích quốc gia.”

Mặc dù từ góc độ của Mỹ, những lo ngại này có thể bị xem là thái quá, nhưng điều quan trọng cần nhớ là chính quan điểm của các quốc gia sở hữu vàng mới thực sự có trọng lượng. Khi các hành động của Mỹ tạo ra lo ngại ở nước ngoài, các nhà hoạch định chính sách cần nghiêm túc cân nhắc – dù họ có đồng tình với những lo ngại đó hay không.

Chiến dịch đòi đưa vàng trở về Đức thực chất đã bắt đầu từ trước thời kỳ ông Trump. Năm 2013, Bundesbank quyết định đưa một nửa lượng vàng dự trữ về nước và đã chuyển 674 tấn vàng từ Pháp về Đức.

Peter Boehringer – một trong những người khởi xướng chiến dịch này – nhấn mạnh rằng việc lưu trữ vàng trong nước không chỉ liên quan đến chính trị.

“Vàng là tuyến phòng thủ cuối cùng của ngân hàng trung ương, và do đó cần được lưu giữ ở nơi không chịu rủi ro từ bên thứ ba. Quyền sở hữu hợp pháp là chưa đủ – quyền kiểm soát vật lý mới thực sự quan trọng.”

Tuy vậy, các quan chức tại Đức và Ý vẫn tỏ ra thận trọng trong việc thay đổi hiện trạng. Một nhà phân tích đầu tư tại Đức cho biết: “Hành động hồi hương vàng một cách công khai lúc này có thể gửi đi tín hiệu tiêu cực rằng quan hệ với Mỹ đang xấu đi.”

Trong một tuyên bố, Bundesbank khẳng định họ vẫn “định kỳ đánh giá các địa điểm lưu trữ” dựa trên tiêu chí an toàn và khả năng thanh khoản – nhằm đảm bảo vàng có thể được bán hoặc chuyển đổi nhanh chóng nếu cần thiết. Ngân hàng nhấn mạnh rằng Fed New York “vẫn là một đối tác tin cậy để lưu trữ vàng.”

Thủ tướng Ý Giorgia Meloni – người từng ủng hộ việc đưa vàng trở về – gần đây lại tỏ ra im lặng về vấn đề này, theo FT. Một phần nguyên nhân là bà muốn duy trì quan hệ thân thiện với ông Trump, đồng thời tránh làm sâu sắc thêm nguy cơ chiến tranh thương mại.

Nỗi lo về việc Mỹ nắm giữ vàng không chỉ giới hạn ở Đức và Ý. Theo một khảo sát của Hội đồng Vàng Thế giới (WGC) năm 2023, một “tỷ lệ đáng kể” các ngân hàng trung ương bày tỏ lo ngại về nguy cơ bị trừng phạt sau khi phương Tây đóng băng gần một nửa trong tổng số 650 tỷ USD dự trữ ngoại hối và vàng của Nga. WGC cho biết 68% ngân hàng trung ương được khảo sát hiện có kế hoạch giữ vàng trong lãnh thổ quốc gia – tăng từ 50% vào năm 2020.

Một quan chức ngân hàng trung ương giấu tên tiết lộ với Reuters: “Chúng tôi từng lưu trữ vàng ở London... nhưng nay đã mang nó về nước như một tài sản trú ẩn an toàn.”

Năm ngoái, Ấn Độ đã hồi hương 100 tấn vàng. Một số quốc gia khác cũng được cho là đã âm thầm chuyển vàng ra khỏi Mỹ kể từ sau các lệnh trừng phạt áp lên Nga, dù chưa thể xác minh do Fed không công bố thông tin chi tiết về lượng vàng mà họ lưu giữ.

Xu hướng hồi hương vàng thực chất đã bắt đầu từ trước khi Nga bị trừng phạt. Năm 2019, Ba Lan đưa 100 tấn vàng trở lại nước. Hungary và Romania cũng đã thực hiện các động thái tương tự trong cùng thời kỳ. Hè năm 2017, Đức hoàn tất dự án đưa gần một nửa lượng vàng dự trữ về nước. Úc khởi động kế hoạch hồi hương một nửa vàng dự trữ vào năm 2015, trong khi Hà Lan và Bỉ cũng tham gia xu hướng này.