Michel Barnier và nhóm liên minh của ông đang phải đương đầu với thử thách lớn trong việc lãnh đạo nước Pháp. Thách thức này diễn ra trong bối cảnh xã hội đang bị chia rẽ sâu sắc, khi các chính sách xu hướng dân túy ngày càng được ủng hộ rộng rãi. Tình hình càng trở nên phức tạp hơn khi họ buộc phải đối mặt với tình trạng ngân sách công rối ren - hậu quả còn sót lại sau 7 năm điều hành đất nước của cựu Tổng thống Emmanuel Macron.

Chính quyền tiền nhiệm đã để mất kiểm soát tài chính công. Dự báo thâm hụt ngân sách năm nay sẽ đạt 6.1% GDP, một sự suy giảm nghiêm trọng so với mức 4.4% được hoạch định trong dự thảo ngân sách 2024 từ 18 tháng trước. Sai lệch đáng kể này đã làm xấu đi thành tích điều hành của Macron và gây bất ổn trên thị trường tài chính, thể hiện qua việc lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm của Pháp đang tiệm cận với Tây Ban Nha.

Sau 5 thập kỷ không đạt cân bằng ngân sách, nợ công của Pháp hiện đã lên tới 110.6% GDP. Hội đồng Phân tích Kinh tế Pháp khẳng định quốc gia này không thể tiếp tục trông chờ vào tăng trưởng để tự động cắt giảm tỷ lệ nợ. Trước tình hình tài khóa suy giảm nghiêm trọng, Pháp buộc phải thực thi các biện pháp điều chỉnh tài khóa quyết liệt nhằm tuân thủ quy định của EU, xoa dịu tâm lý nhà đầu tư, và bảo vệ quyền lợi người nộp thuế - những người sẽ phải gánh chịu lãi suất leo thang nếu không có giải pháp.

Lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm của Pháp đang tiệm cận với Tây Ban Nha

Đầu tháng này, Barnier công bố kế hoạch ngân sách nhằm giảm thâm hụt xuống 5% vào cuối năm 2025. Theo đó, chính phủ sẽ tiết kiệm 60 tỷ Euro, với hai phần ba từ cắt giảm chi tiêu và một phần ba từ tăng thu thuế. Phương án này có cả điểm tích cực lẫn hạn chế. Về mặt thuận lợi, mức điều chỉnh thực tế chỉ khoảng 42 tỷ Euro, do Barnier đã tính toán mức 60 tỷ Euro dựa trên kịch bản tăng chi tiêu công phi thực tế. Tuy nhiên, theo nhận định của Hội đồng Cấp cao về Tài chính Công - cơ quan giám sát ngân sách độc lập, phần lớn nguồn tiết kiệm thực sự đến từ việc tăng thuế, đặc biệt đối với lợi nhuận doanh nghiệp lớn và người thu nhập cao.

Phải công nhận rằng Barnier có rất ít thời gian để chuẩn bị ngân sách, chưa kể đến việc xây dựng chiến lược tài chính công dài hạn mà Pháp đang cấp thiết cần và EU yêu cầu. Dù không thể tránh khỏi việc kìm hãm tăng trưởng, kế hoạch của ông có thể gây tổn hại ít hơn đối với nhu cầu ngắn hạn so với phương án tăng thuế đồng loạt hay cắt giảm chi tiêu vội vàng. Tuy nhiên, nguy cơ là các khoản thuế bổ sung đánh vào lợi nhuận doanh nghiệp và người giàu sẽ làm suy yếu đầu tư và gây tổn hại đến môi trường kinh doanh thân thiện - một trong những thành tựu nổi bật nhất dưới thời Macron. Mặc dù được cho là tạm thời, những biện pháp này có nguy cơ trở nên cố định.

Về phần Macron, ông đã có những nỗ lực cải cách tiết giảm chi phí như nâng tuổi hưu, song chưa thực sự quyết liệt. Dù phải đối phó với đại dịch và khủng hoảng chi phí sinh hoạt, chính sách "không giới hạn chi phí" của ông là quá mức và nhiều biện pháp thiếu trọng tâm. Giống như các đời tổng thống trước, ông cũng có xu hướng sử dụng ngân sách để xoa dịu căng thẳng xã hội. Các chính sách giảm thuế cho doanh nghiệp và hộ gia đình không đi đôi với kiểm soát chi tiêu chặt chẽ.

Với tỷ lệ thuế/GDP đạt 46% - cao nhất trong khối OECD, việc tăng thu thêm sẽ tác động tiêu cực đến năng lực cạnh tranh của Pháp. Mặc dù có thể cắt giảm một số ưu đãi thuế tốn kém, gánh nặng chủ yếu sẽ đổ lên việc cắt giảm chi tiêu, đặc biệt trong lĩnh vực phúc lợi xã hội và chính quyền địa phương. Chính phủ cũng cần xem xét lại tính chiến lược của nhiều khoản đầu tư vốn nhà nước vào doanh nghiệp, trong bối cảnh cần tập trung nguồn lực cho đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh và quốc phòng.

Cuộc khủng hoảng này đã âm ỉ từ lâu. Tầng lớp chính trị Pháp dường như không còn coi trọng kỷ luật tài khóa - điều này thể hiện qua những cam kết chi tiêu thiếu thực tế của các đảng lớn trong cuộc bầu cử vừa qua. Barnier sẽ thông qua ngân sách bằng sắc lệnh nếu cần thiết. Dù thiếu đa số nghị viện và tầm nhìn cải cách dài hạn, nhưng nếu ông có thể khởi động quá trình đưa đất nước trở lại, đó sẽ là một đóng góp to lớn cho nước Pháp.