Tuy nhiên, việc chuyển đổi từ chính sách lãi suất âm sang lãi suất dương không chỉ là một thách thức kỹ thuật mà còn là một phép thử lớn cho năng lực điều hành chính sách của Ueda. Quá trình này đòi hỏi sự cân nhắc thận trọng trong bối cảnh nền kinh tế Nhật Bản vẫn chưa thực sự phục hồi bền vững, với tăng trưởng GDP còn mong manh, tiêu dùng hộ gia đình giảm liên tiếp, và áp lực từ đồng yên yếu. Thêm vào đó, bất kỳ sai lầm nào trong việc điều chỉnh lãi suất cũng có thể tạo ra những hệ lụy sâu rộng, từ làm xáo trộn thị trường tài chính đến làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư. Đối mặt với một hành trình đầy chông gai, Ueda không chỉ cần sự khéo léo để cân bằng giữa các mục tiêu dài hạn và ngắn hạn, mà còn phải linh hoạt ứng phó với các rủi ro tiềm ẩn, nhằm đảm bảo quá trình thoát khỏi chính sách lãi suất âm diễn ra một cách suôn sẻ và bền vững.

Một trong những động thái đầu tiên và quan trọng nhất của Thống đốc Ueda trong năm 2023 là chỉ đạo thực hiện một cuộc đánh giá toàn diện về hiệu quả của các chính sách tiền tệ mà BoJ đã triển khai trong suốt "thập kỷ mất mát". Báo cáo này được hoàn thành và công bố vào tháng 12/2023, mang đến những góc nhìn mới về vai trò của chính sách lãi suất âm. Theo đó, mặc dù công cụ này từng được đánh giá là phù hợp trong giai đoạn Nhật Bản đối mặt với giảm phát, nhưng trong bối cảnh hiện tại, việc duy trì lãi suất âm không còn là lựa chọn tối ưu và cần được xem xét điều chỉnh.

Đặc biệt, báo cáo đã chỉ ra hai vấn đề cốt lõi của chính sách lãi suất âm. Thứ nhất là những tác động tiêu cực lâu dài đối với hệ thống tài chính, và thứ hai, quan trọng hơn, là việc thu hẹp phạm vi chính sách khi nền kinh tế đối mặt với nguy cơ suy thoái. Báo cáo nhấn mạnh một nguyên tắc quan trọng trong điều hành chính sách tiền tệ: việc duy trì lạm phát ở mức vừa phải và ổn định không chỉ có ý nghĩa đối với sự phát triển bền vững của nền kinh tế, mà còn tạo ra dư địa cần thiết để có thể điều chỉnh giảm lãi suất thực khi cần thiết, đặc biệt trong những giai đoạn kinh tế suy thoái.

Trên hành trình thay đổi chính sách tiền tệ, Thống đốc Ueda đã bắt đầu thực hiện những bước đi táo bạo ngay trong năm đầu tiên nắm quyền. Cột mốc quan trọng đầu tiên diễn ra vào tháng 3/2024, khi BoJ quyết định nâng lãi suất từ mức âm -0.1% lên 0%, đánh dấu sự kết thúc của kỷ nguyên lãi suất âm. Tiếp đó, vào tháng 7, BoJ một lần nữa gây bất ngờ cho thị trường với quyết định tăng lãi suất lên 0.25%. Quyết định này đã tạo ra một cú sốc lớn, bởi phần đông các nhà phân tích kinh tế không lường trước được động thái này của ngân hàng trung ương. Hệ quả trực tiếp là thị trường chứng khoán Nhật Bản đã phản ứng mạnh với đợt bán tháo ngay trong phiên giao dịch hôm sau, cho thấy những thách thức to lớn trong việc cân bằng giữa mục tiêu điều hành chính sách tiền tệ và duy trì sự ổn định của thị trường tài chính.

Trước những phản ứng trái chiều từ thị trường, Thống đốc Ueda đã đưa ra lý giải rằng những động thái "dự phòng" như vậy là cần thiết nhằm tạo ra phạm vi chính sách đủ rộng để đối phó với các cú sốc kinh tế có thể xảy ra trong tương lai. Tuy nhiên, quan điểm này vấp phải không ít chỉ trích, đặc biệt khi các chỉ số kinh tế chưa cho thấy dấu hiệu "quá nóng" của nền kinh tế Nhật Bản. Ngược lại, các dự báo cho thấy GDP Nhật Bản có thể sẽ suy giảm trong năm 2024 và chỉ đạt mức tăng trưởng khiêm tốn trong năm 2025.

Bên cạnh những thách thức trong điều hành lãi suất, BoJ dưới sự lãnh đạo của Ueda còn phải đối mặt với một bài toán hóc búa khác: sự suy yếu của đồng yên. Ban đầu, Thống đốc thể hiện thái độ bình tĩnh trước tác động của đồng yên yếu đối với lạm phát. Tuy nhiên, xu hướng giảm giá liên tục của đồng nội tệ đã buộc BOJ phải xem xét lại lập trường của mình. Điều đáng nói là các đợt tăng lãi suất của BoJ không những không giúp đồng yên phục hồi như kỳ vọng mà còn dường như góp phần làm suy yếu thêm đồng tiền này, tạo ra áp lực ngày càng lớn lên chi phí nhập khẩu và đời sống của người dân.

Kinh nghiệm của BoJ trong việc thoát khỏi chính sách tiền tệ siêu nới lỏng có nhiều điểm tương đồng với những thách thức mà Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) từng đối mặt trong thập niên 2010. Khi đó, Fed đã phải vật lộn với quá trình rút lui khỏi chương trình nới lỏng định lượng sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. Fed đã đặt nhiều kỳ vọng vào việc lạm phát sẽ tăng lên theo sự cải thiện của thị trường lao động, nhưng thực tế đã diễn ra khác hẳn. Phải đến khi đại dịch COVID-19 xuất hiện, mức giá mới thực sự bùng nổ, cho thấy những dự đoán trước đó của Fed đã không chính xác.

Trong bối cảnh hiện tại, các quyết định của BoJ cũng dường như đang dựa nhiều vào những giả định tương tự. Ngân hàng trung ương Nhật Bản tin rằng việc tăng lãi suất sẽ tạo ra không gian chính sách cần thiết để đối phó với những biến động trong tương lai. Tuy nhiên, đây có thể là một con dao hai lưỡi, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế đang tăng trưởng chậm và tiêu dùng nội địa suy yếu. Những giả định này có thể đặt nền kinh tế vào tình thế rủi ro nếu không được cân nhắc kỹ lưỡng.

Mặc dù vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều, Thống đốc Ueda đã kiên định theo đuổi mục tiêu hàng đầu của mình: chấm dứt thời kỳ lãi suất âm tại Nhật Bản. Điểm đáng chú ý là cho đến nay, những quyết định này chưa gây ra những tổn thất nghiêm trọng nào cho nền kinh tế Nhật Bản. Tuy nhiên, kết quả này có thể đến từ cách tiếp cận thận trọng của BoJ, hoặc đơn giản chỉ là một sự may mắn trong giai đoạn đầu của quá trình chuyển đổi chính sách.

Mặc dù báo cáo đánh giá toàn diện về thành quả và hạn chế của cựu Thống đốc Haruhiko Kuroda đã cung cấp một nền tảng vững chắc cho những cải cách tiếp theo, con đường phía trước của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) vẫn đầy thử thách. Để dẫn dắt nền kinh tế vượt qua giai đoạn nhạy cảm này, Thống đốc Kazuo Ueda cần đưa ra những quyết định chính sách được cân nhắc kỹ lưỡng, không chỉ phù hợp với các mục tiêu dài hạn như duy trì ổn định lạm phát và đảm bảo tính bền vững của tăng trưởng, mà còn phải giảm thiểu tối đa những rủi ro tiềm ẩn có thể gây tổn hại đến sự ổn định của thị trường tài chính. Điều này đòi hỏi sự khéo léo trong việc cân bằng giữa việc nâng lãi suất để xây dựng dư địa chính sách cho tương lai, đồng thời tránh làm trầm trọng thêm những yếu tố bất lợi như tăng trưởng chậm, chi tiêu tiêu dùng suy yếu, và áp lực từ đồng yên yếu. Trước những bất định của kinh tế toàn cầu và những hạn chế nội tại của nền kinh tế Nhật Bản, mỗi bước đi của BoJ dưới sự dẫn dắt của Ueda sẽ là một bài toán khó, đòi hỏi không chỉ sự nhạy bén về chiến lược mà còn cả khả năng thích nghi linh hoạt để đảm bảo các mục tiêu vĩ mô được thực hiện một cách bền vững.