bài viết dựa trên quan điểm cá nhân của Andreas Kluth từ Bloomberg

Năm 2025 sẽ là một năm thực sự giống như mọi năm khác, nhưng mang tính quyết định hơn: xứng đáng được chào đón bằng cái tên: “chủ nghĩa lạc quan hoang tưởng”.

Lạc quan là cần thiết bởi vì thế giới, dù hiện tại có vẻ hỗn loạn, vẫn có khả năng cải thiện - và đúng vậy, một phần là nhờ một Tổng thống Mỹ mới, Donald Trump, có thể giải quyết các vấn đề theo những cách không chính thống đến mức khó tin, khiến các đột phá trở nên khả thi. Nhưng sự hoang tưởng cũng là điều cần thiết bởi vì thế giới vô cùng phức tạp, với những vòng lặp phản hồi nguy hiểm tiềm ẩn trong “đa khủng hoảng” của hiện tại. Và một nhà lãnh đạo tự hào về sự khó đoán như Trump có thể vô tình làm đổ bể tất cả.

Chúng ta sẽ phải quen với sự mơ hồ này, gợi nhớ đến con mèo nổi tiếng trong thí nghiệm tư duy của Erwin Schrödinger (liên quan đến trạng thái chồng chập lượng tử). Con mèo tội nghiệp ngồi trong một chiếc hộp kín, chứa chất phóng xạ và khí độc. Chẳng thể biết được con mèo còn sống hay đã chết trừ khi mở hộp ra và nhìn. Vì vậy, con mèo được coi là vừa sống vừa chết, và hành động mở hộp của chúng ta sẽ khiến con mèo sống hoặc chết một cách kỳ diệu. Điều tương tự sẽ xảy ra khi Trump tuyên thệ nhậm chức và bắt đầu gánh chịu trách nhiệm cho mọi rắc rối trên thế giới.

Dưới đây là một số ví dụ trong quan hệ quốc tế minh họa cách các “con mèo” khác nhau. Chúng bắt nguồn từ mối quan hệ song phương quan trọng nhất trên thế giới: giữa Mỹ và Trung Quốc. Nếu và khi hai quốc gia này hợp tác, gần như bất kỳ vấn đề nào cũng có thể được giải quyết. Khi họ không hợp tác, mọi rắc rối đều có khả năng leo thang thành thảm họa.

Từ năm 2021, nguyên nhân tử vong hàng đầu của người Mỹ từ 18 đến 45 tuổi là fentanyl hoặc một loại opioid tổng hợp nào đó liên quan. Một lý do (trong nhiều lý do) là Trung Quốc, giận dữ vì sự ủng hộ của Mỹ đối với Đài Loan và các hành động bị coi là xúc phạm khác, đã làm ngơ trước việc sản xuất hóa chất bởi các băng đảng Trung Quốc. Những hóa chất này sau đó được vận chuyển đến Mexico, nơi các băng đảng ma túy đóng gói để bán tại Mỹ.

Hơn một năm trước, Tổng thống Joe Biden và Chủ tịch Tập Cận Bình đã gặp nhau và đồng ý rút lui khỏi “bờ vực thẳm” quan hệ. Trung Quốc bắt đầu mạnh tay hơn với các băng đảng (mặc dù nhiều loại thuốc vẫn được tuồn ra ngoài). Kết quả, số ca tử vong do fentanyl bắt đầu giảm vào năm 2023 và hiện đang giảm mạnh. Khi Washington và Bắc Kinh hợp tác, người dân sống.

Áp dụng logic này vào những "con mèo" khác đang bị nhốt trong hộp mà ông Tập và Trump sẽ sớm cùng chia sẻ quyền kiểm soát. Một trong số đó là viễn cảnh chiến tranh hạt nhân hoặc một cuộc chạy đua vũ trang dẫn đến điều này. Năm nay, Trung Quốc bổ sung thêm 100 đầu đạn hạt nhân vào kho vũ khí của mình, nâng tổng số lên khoảng 600; quốc gia này dự định bắt kịp Mỹ và Nga trong khoảng một thập kỷ nữa. (Mỗi nước này hiện triển khai khoảng 1,700 đầu đạn sẵn sàng sử dụng, cùng hàng ngàn đầu đạn khác trong kho.) Liệu cả ba quốc gia sẽ tiếp tục tăng cường vũ trang, trong một nỗ lực vô ích nhằm vượt trội hơn đối thủ? Trong thời gian dài, điều này có thể dẫn đến sự tuyệt chủng hàng loạt.

Tuy nhiên, nếu ông Trump và Tập đồng ý hạn chế sự điên rồ này, giống như Cựu Tổng thống Ronald Reagan và Mikhail Gorbachev từng làm, thì vẫn còn hy vọng. Cùng nhau, họ có thể thuyết phục Tổng thống Nga Vladimir Putin, và có thể cả Lãnh đạo tối cao của Triều Tiên Kim Jong Un cùng với các giáo chủ ở Iran, tham gia vào các cuộc đàm phán kiểm soát vũ khí. Ông Tập có ảnh hưởng cần thiết đối với họ; và Trump - theo lời của chính ông - là một thiên tài đàm phán.

Ảnh hưởng của ông Tập tại Moscow, Bình Nhưỡng và Tehran cũng dẫn đến một mối đe dọa song song đối với hòa bình thế giới: sự hình thành một "trục" mới giữa các chế độ này (tương tự như trục giữa Đức Quốc xã, Ý Phát xít và Nhật Bản Đế quốc). Từng bước một, bốn chế độ độc tài này đang chuyển từ hợp tác không chính thức nhằm làm suy yếu Mỹ và "trật tự" mà Mỹ đại diện sang thiết lập quan hệ chính thức: Ví dụ, theo hiệp ước năm nay giữa Nga và Triều Tiên, binh sĩ Triều Tiên hiện đang chiến đấu và hy sinh cùng binh sĩ Nga trong cuộc chiến của Putin chống lại Ukraine.

“Trục” thực tế này sẽ đặt chính quyền Trump vào tình thế khó xử. Cho đến nay, Washington, dưới các chính quyền Đảng Dân chủ và Cộng hòa, vẫn xem các cuộc xung đột ở Ukraine, Trung Đông, bán đảo Triều Tiên, eo biển Đài Loan và Biển Đông là những vấn đề riêng lẻ. Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy bốn đối thủ này có thể phối hợp kế hoạch tấn công - hoặc, nếu không, tính toán lại cơ hội và hành động khi tin rằng Mỹ đang phân tâm - rủi ro sẽ tăng cao khi các "mặt trận" này liên kết lại. Quân đội Mỹ hiện được thiết lập để thắng một cuộc chiến lớn và một cuộc chiến nhỏ cùng lúc; nếu phải đối mặt với toàn bộ “trục” này, họ sẽ phải tiến hành bốn cuộc chiến và có thể thất bại.

Cụm từ chính xác cho kịch bản đó là Chiến tranh Thế giới III. Đây là một thuật ngữ mà Trump thường sử dụng và rõ ràng ám ảnh ông. Thay vì đưa ra một chiến lược để ngăn chặn cơn ác mộng này, ông chỉ ca ngợi cái gọi là "sức mạnh" của mình, bất kể điều đó có nghĩa là gì. Để biến khẩu hiệu này thành sức mạnh quân sự thực tế, ông sẽ phải tăng gấp đôi hoặc gấp ba ngân sách quốc phòng của Mỹ, điều này sẽ gây ra khủng hoảng tài chính và chính trị.

Vì vậy, lựa chọn thực tế duy nhất của ông là phá vỡ “trục” này trước khi nó trở thành hiện thực. Điều đó lại có nghĩa là ông phải đàm phán với Bắc Kinh, nơi tự coi mình là trung tâm của bất kỳ liên minh chống phương Tây nào đang nổi lên, dù họ cũng không mấy hài lòng khi Moscow và Bình Nhưỡng trở nên quá gần gũi. Nếu ông Trump và Tập đàm phán, nhiều mạng sống sẽ được cứu; nếu không, nhiều mạng sống sẽ bị cướp đi.

Hầu hết mọi vấn đề lớn đều có tình thế tương tự. Liên Hợp Quốc, chẳng hạn, đã chuyển từ trạng thái chỉ đơn thuần là kém hiệu quả sang gần như không còn liên quan. Một lý do: Ba trong số năm thành viên thường trực (và có quyền phủ quyết) của Hội đồng Bảo an tiếp tục chống phá lẫn nhau và cả hệ thống. Mỹ phủ quyết các nghị quyết liên quan đến Israel, trong khi Trung Quốc và Nga bảo vệ lẫn nhau, cũng như Triều Tiên và các quốc gia bất hảo khác. (Ngược lại, hai thành viên thường trực còn lại, Anh và Pháp, đã kiềm chế không sử dụng quyền phủ quyết của họ trong hơn ba thập kỷ.) Nếu ông Trump và Tập muốn khôi phục hệ thống quốc tế (mặc dù Trump thừa nhận tuyên bố khinh thường điều này), họ có thể cùng tuyên bố tạm ngừng quyền phủ quyết.

Ví dụ điển hình nhất là biến đổi khí hậu. Chúng tôi ngần ngại đề cập đến điều này bởi vì nó hầu như không nằm trong tâm trí của Trump, hoặc thậm chí không tồn tại ở bất kỳ ngóc ngách nào trong đó. Nhưng điều đó có thể thay đổi, đặc biệt nếu ông được nhắc nhở rằng ông nên để lại một di sản tích cực. Về mặt lịch sử, Mỹ là quốc gia phát thải carbon lớn nhất vào khí quyển, mặc dù Trung Quốc đã vượt lên vị trí hàng đầu kể từ năm 2005. Nếu hai quốc gia này hợp tác để làm chậm quá trình nóng lên toàn cầu, hy vọng cứu vãn vẫn còn.

Đây là nơi “sự hoang tưởng” bùng lên mạnh nhất. Hiện tại, ông Trump dường như ít quan tâm đến bất kỳ suy nghĩ và tham vọng sâu rộng nào như vậy. Ông thay vào đó tập trung vào việc bắt đầu một cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, và sau đó là cả thế giới, từ đẹp nhất trong từ điển là “thuế quan”, như ông thường phát biểu. Đó là một ý tưởng tồi về mặt kinh tế, và cực kỳ nhỏ nhen. Đây cũng là cách tệ nhất để đối mặt với ông Tập. Và nhớ rằng: Nếu họ không phối hợp, những “con mèo” sẽ bắt đầu chết.

Hy vọng rằng Trump biết - ít nhất tôi hy vọng ông biết - rằng việc giải quyết các vấn đề trong thế giới thực, dù ở Ukraine, biên giới phía nam hay bất kỳ nơi nào khác, đòi hỏi sự khéo léo và một tư duy cởi mở. Và cả Trump lẫn Tập “đều không muốn làm nổ tung thế giới”.