Tuyên bố mới đây của Donald Trump rằng ông có quyền sa thải Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Jay Powell đã làm dấy lên lo ngại về khả năng phá vỡ tiền lệ pháp lý đã bảo vệ tính độc lập của các cơ quan chính phủ trong suốt gần một thế kỷ.

Tại Nhà Trắng hôm thứ Năm, Trump công khai chỉ trích Powell: “Ông ta luôn phản ứng chậm. Tôi không hài lòng với ông ấy.” Khi được hỏi liệu ông có ý định sa thải người đứng đầu ngân hàng trung ương Mỹ hay không, Trump trả lời: “Nếu tôi muốn ông ta đi, ông ta sẽ đi ngay lập tức, tin tôi đi.”

Tuyên bố này khiến giới đầu tư và giới kinh tế theo dõi chặt chẽ một vụ kiện đang được Tòa án Tối cao Mỹ xem xét, liên quan đến việc Trump từng sa thải các thành viên hội đồng quản trị của hai cơ quan độc lập khác.

Mặc dù hai quan chức bị sa thải – Gwynne Wilcox thuộc Hội đồng Quan hệ Lao động Quốc gia và Cathy Harris của Hội đồng Bảo vệ Hệ thống Công chức – không nổi bật như Powell, họ vẫn được bảo vệ bởi một tiền lệ quan trọng: Phán quyết năm 1935 trong vụ kiện Humphrey’s Executor.

Powell hôm thứ Tư cho biết Fed đang “theo dõi sát” vụ kiện, trong đó việc Trump đơn phương cách chức Wilcox và Harris đã đặt ra nghi vấn về ranh giới quyền lực của tổng thống đối với các cơ quan độc lập.

Vụ kiện xoay quanh điều gì?

Vụ kiện đặt ra câu hỏi liệu Tòa án Tối cao có tiếp tục duy trì phán quyết Humphrey’s Executor kiện Hoa Kỳ năm 1935. Khi đó, Tòa đã xử rằng Tổng thống Franklin D. Roosevelt đã vi phạm luật khi sa thải William Humphrey, một ủy viên phản đối Chính sách Kinh tế Mới, khỏi Ủy ban Thương mại Liên bang mà không có lý do chính đáng. Sau khi Humphrey qua đời, người thừa kế của ông tiếp tục vụ kiện để đòi khoản tiền lương chưa trả.

Tòa tuyên bố rằng tổng thống không được phép cách chức các thành viên cơ quan độc lập nếu không có “lý do chính đáng”, thường được hiểu là hành vi bất hợp pháp hoặc năng lực yếu kém nghiêm trọng. Phán quyết này từ đó trở thành rào chắn pháp lý bảo vệ các cơ quan như Fed khỏi sự can thiệp chính trị.

Powell, người khẳng định sẽ hoàn thành nhiệm kỳ của mình đến tháng 5 năm 2026, nhấn mạnh rằng quyền tự chủ trong việc điều hành lãi suất là “vấn đề thuộc về luật pháp”.

Tại sao Humphrey’s Executor quan trọng với Fed?

Phán quyết này là lá chắn pháp lý mạnh nhất ngăn Trump hoặc bất kỳ tổng thống nào khác can thiệp vào Fed bằng cách sa thải chủ tịch hoặc các thành viên hội đồng thống đốc.

David Wilcox, cựu chuyên gia kinh tế của Fed, cho biết việc thách thức tiền lệ này có thể gây chấn động thị trường. “Chỉ cần tổng thống có quyền sa thải các thống đốc Fed cũng đủ khiến giới đầu tư hoảng loạn,” ông nói. “Sự độc lập của Fed sẽ bị tổn hại nghiêm trọng, dẫn tới phản ứng tiêu cực mạnh trên thị trường tài chính.”

Tại sao giới quan sát Fed lo ngại?

Cả Wilcox và Harris – hai quan chức được bổ nhiệm dưới thời Biden – đã bị Trump sa thải sau khi ông nhậm chức. Họ kiện chính phủ ra tòa và được lệnh khôi phục chức vụ từ tòa sơ thẩm. Tuy nhiên, chính quyền Trump kháng cáo lên Tòa phúc thẩm Washington DC, nơi vào ngày 7 tháng 4 vừa qua đã ra phán quyết giữ nguyên lệnh khôi phục, viện dẫn trực tiếp tiền lệ Humphrey’s Executor.

Chính phủ sau đó tiếp tục kháng cáo lên Tòa án Tối cao. Vào ngày 9 tháng 4, Chánh án John Roberts đã ra lệnh tạm thời ngăn Wilcox và Harris trở lại công việc trong khi chờ phán quyết. Các bên liên quan đã được yêu cầu phản hồi trước ngày 15 tháng 4 và tòa có thể ra quyết định trong vài ngày tới.

Lev Menand, học giả pháp lý tại Đại học Columbia, nhận định nếu Tòa tiếp tục từ chối quyền phục chức của hai người này, nhiều người sẽ coi tiền lệ Humphrey’s Executor là “sắp bị khai tử”, bất chấp việc Tòa có thể giữ nguyên phán quyết trong vài tháng tới.

“Chỉ riêng việc họ bị đuổi khỏi chức vụ trong lúc chờ xét xử cũng đã là một chiến thắng từng phần cho Trump,” ông nói.

Fed có chắc sẽ bị ảnh hưởng nếu Wilcox và Harris thua kiện?

Một số chuyên gia pháp lý cho rằng Tòa án Tối cao vẫn nhận thức sâu sắc về vai trò then chốt của một ngân hàng trung ương độc lập. Ngay cả các thẩm phán bảo thủ như Brett Kavanaugh và Samuel Alito cũng từng thể hiện quan điểm ủng hộ điều này.

Năm ngoái, Tòa ra phán quyết với tỷ lệ 7-2 trong một vụ kiện về Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng (CFPB), trong đó tính độc lập về tài chính của CFPB được bảo vệ. Dù Alito phản đối, ông vẫn công nhận rằng Fed là một “thiết chế đặc biệt với lịch sử đặc biệt”.

Các học giả kỳ vọng nếu Tòa ủng hộ Trump trong vụ Wilcox và Harris, phán quyết vẫn có thể kèm theo ngoại lệ bảo vệ Fed khỏi can thiệp chính trị.

Daniel Tarullo, giáo sư Trường Luật Harvard và cựu thống đốc Fed, nhấn mạnh: “Ngay từ Quốc hội đầu tiên sau khi Hiến pháp được thông qua, Mỹ đã thành lập Ngân hàng Thứ nhất – tiền thân của ngân hàng trung ương – với mức độ độc lập còn lớn hơn cả Fed ngày nay.”

Powell, một luật sư, cũng nói rõ rằng ông tin bất kỳ quyết định nào từ Tòa án cũng “không áp dụng cho Fed”. “Về tổng thể, sự độc lập của Fed được công nhận rộng rãi ở Washington, đặc biệt là trong Quốc hội – nơi điều này thực sự quan trọng,” ông nói thêm.