Theo Bloomberg đưa tin hôm thứ Năm, nhà sản xuất theo hợp đồng Foxconn đã yêu cầu hàng trăm kỹ sư và kỹ thuật viên người Trung Quốc đang làm việc tại các nhà máy sản xuất iPhone ở Ấn Độ trở về nước. Động thái này diễn ra trong bối cảnh Bắc Kinh tăng cường kiểm soát đội ngũ chuyên gia trong nước – từ lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, đất hiếm đến sản xuất và nhiều ngành công nghệ then chốt khác. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy dòng chảy lao động chất lượng cao và kỹ năng có thể trở thành điểm nóng tiếp theo trong cuộc cạnh tranh chiến lược giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Vẫn chưa rõ lý do cụ thể đằng sau quyết định gần đây của Foxconn. Trước đó vào tháng 1, Bloomberg từng đưa tin rằng chính quyền Trung Quốc đã “khuyến khích bằng lời” các cơ quan địa phương và cơ quan quản lý hạn chế chuyển giao công nghệ cũng như xuất khẩu thiết bị sang các quốc gia như Ấn Độ và khu vực Đông Nam Á – nơi các công ty như Apple và thậm chí các doanh nghiệp nội địa như hãng xe điện BYD đang đẩy mạnh xây dựng cơ sở sản xuất. Khi đó, Bộ Ngoại giao Trung Quốc khẳng định nước này “đối xử bình đẳng với tất cả quốc gia” và vẫn “mở cửa cho các doanh nghiệp toàn cầu.”

Dù thế nào, động thái nói trên là một tín hiệu xấu đối với Apple và các công ty khác đang nỗ lực chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc nhằm tránh thuế quan cao hoặc rủi ro địa chính trị – hoặc cả hai. Apple đã đạt được tiến triển đáng kể trong quá trình này. CEO Tim Cook cho biết phần lớn các sản phẩm dành cho thị trường Hoa Kỳ sẽ được sản xuất tại Ấn Độ và Việt Nam ngay trong quý 3 năm nay.

Tuy nhiên, sự dịch chuyển này sẽ gây tổn hại không nhỏ đến nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Apple hiện đang hỗ trợ khoảng 5 triệu việc làm tại Trung Quốc, trong đó hơn một nửa là trong lĩnh vực sản xuất. Cản trở hoạt động di chuyển nhân lực và thiết bị của các hãng như Foxconn có thể mang lại lợi ích chiến thuật ngắn hạn cho Trung Quốc – nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn nguy cơ chọc giận Ấn Độ.

Về lâu dài, vấn đề chuyển giao công nghệ mới là rủi ro nghiêm trọng hơn. Hãy xem xét quyền lực của Trung Quốc trong ngành đất hiếm. Dù các quốc gia khác đang cố gắng xây dựng chuỗi cung ứng riêng, thì phần lớn kiến thức và chuyên môn kỹ thuật vẫn tập trung tại Trung Quốc. Bắc Kinh không chỉ cấm xuất khẩu một số công nghệ xử lý và sản xuất nam châm – mà còn tiến xa hơn nữa: theo Wall Street Journal, giới chức nước này gần đây đang xây dựng danh sách các công dân có chuyên môn then chốt để hạn chế việc xuất cảnh của họ.

Không chỉ vậy, các công ty hoạt động trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo cũng đang bị giám sát chặt chẽ. Ví dụ, một số nhân viên tại startup AI DeepSeek bị cấm tự do đi lại ra nước ngoài, theo The Information đưa tin hồi tháng 3. Trung Quốc rõ ràng hiểu rằng nhiều nhân tài AI hàng đầu tại các công ty công nghệ lớn như Meta ở Thung lũng Silicon đều có nguồn gốc Trung Quốc.

Bắc Kinh vốn hiểu rõ lợi thế chiến lược của việc thu hút nhân tài kỹ thuật từ nước ngoài. Đài Loan trong nhiều năm đã cảnh báo về việc các công ty Trung Quốc đại lục săn đón kỹ sư hàng đầu của họ – trong đó có trường hợp nổi bật là kỹ sư chip Liang Mong Song. Ông này từng làm việc tại TSMC nhưng rời đi vào năm 2017 để trở thành đồng CEO của đối thủ SMIC có trụ sở ở Thượng Hải. Những trường hợp như vậy chính là lý do để Trung Quốc củng cố “chiến hào” trong cuộc cạnh tranh toàn cầu về nhân tài – một mặt trận ngày càng quan trọng không kém gì thương mại truyền thống.